آموزش سنتور؛ چقدر طول می‌کشد تا بتوانیم کنسرت بدهیم؟

کتاب دستور سنتور از فرامرز پایور، کتاب شیوه سنتورنوازی از پشنگ کامکار و کتاب خودآموز سنتور از حسین صبا از معمول‌ترین کتاب‌های آموزش سنتور در سطح مبتدی هستند. نقاط قوت دو کتاب دستور سنتور و شیوه سنتورنوازی انسجام و روشمندی در آموزش، تنوع در درس‌ها و تکنیک‌های تئوری و اجرای موسیقی است. به علاوه، ادامه این کتاب‌ها در سطوح بالاتر نیز چاپ شده از جمله دوره ابتدایی سنتور (فرامرز پایور)، گلنار (پشنگ کامکار) و … که امکان دنبال کردن همان شیوه آموزش را به هنرجو می‌دهد.

10 جلسه برای آموزش مقدماتی سنتور کافیست! در این مدت شما قادر خواهید بود صدای قابل شنیدن از ساز درآورید، نت‌ها را بشناسید و روی ساز پیدا کنید، چند اتود، یکی دو ترانه محلی و یکی دو قطعه مقدماتی موسیقی بنوازید. برای این حد از دانش نوازندگی باید پس از شروع کلاس آموزشی، روزانه حداقل نیم ساعت تمرین کنید.

پس از آن هرچه بیشتر تحصیل کنید، بیشتر یاد می‌گیرید. انواع فرم‌های موسیقی شامل تصنیف، پیش‌درآمد، چهارمضراب و رِنگ، درک تئوری، وزن، ریتم، تکنیک‌های پیچیده مضرابی مثل تریل، پاملخی و ریز آکسان‌دار، زمان‌بندی نغمات و جملات موسیقی، بهبود تکنیک نوازندگی و سرانجام یادگیری ردیف موسیقی ایرانی از مراحل بعدی یادگیری سنتور است. بخشی از این موارد در شش ماهه اول دوران یادگیری و بخش پیچیده‌تر تا 3-4 سال طول خواهد کشید.

برای مبتدیان و افرادی که تازه می‌خواهند به فراگیری موسیقی بپردازند، مدرس نقش تعیین‌کننده‌ای از جهت علاقمند کردن آن‌ها به ادامه راه یادگیری موسیقی دارد. برای این منظور مدرس باید “روش آموزشی” داشته باشد، زیاد سخت‌گیر نباشد، مهربان باشد و … . اما به ویژه در ابتدای راه یادگیری موسیقی، شهرت حرفه‌ای مدرس در موفقیت هنرجویان تأثیر چندانی ندارد. هر مدرسی که بتواند اصول آموزشی را به هنرجویان انتقال دهد، برای شروع این راه کافیست.

یک دلیل می‌تواند میزان اندک وقتی که برای تمرین‌های هفتگی گذاشته‌اید باشد. اولین صداهای قابل شنیدن از نوازندگی یک فرد مبتدی در حدود ماه چهارم تا ششم اتفاق می‌افتد. قبل از آن ضربات به سنتور دقیق نیست و صداهای اضافی از خرک‌های دیگر شنیده می‌شود، مضراب اصطلاحا گِز دارد و مچ‌ها روان نیستند. بنابراین نباید انتظار صدای قابل شنیدن از ساز داشت. به طور کلی اگر از کوک بودن سازتان اطمینان دارید و پس از پرس وجوهای فراوان اقدام به انتخاب مدرس کرده‌اید، ایراد از تمرین کم یا دقت پایین شما برای یادگیری است. اگر از مدرستان از لحاظ روشی که برای آموزش انتخاب کرده اطمینان دارید، تنها دلیلی که درآوردن صدای خوش از ساز ممکن است طولانی شود، تمرین کم شماست.

مباحث مقدماتی نوازندگی سنتور و کلیات تئوری موسیقی را می‌توان به صورت خودآموز فراگرفت. مطالبی نظیر گرفتن مضراب، ضربه زدن به سیم، نام و علامت نت‌ها و پیدا کردن آن روی سنتور، انواع نت‌ها از لحاظ کشش (سیاه، چنگ و …) و نت‌خوانی مقدماتی را می‌توان در مدت کوتاه فراگرفت. اگر به‌دنبال یادگیری یک یا چند قطعه ساده موسیقی هستید و می‌خواهید فقط با سنتور چند مضرابی بنوازید، معمولا با کتب آموزش سنتور به هدفتان می‌رسید. اما یادگیری تکینک‌های نوازندگی، نت‌خوانی فرم‌های پیچیده موسیقی نظیر ضربی‌ها و درک زیبایی‌شناسی موسیقی ایرانی تنها با کمک مدرس، استفاده از روش‌های آموزشی تجربه شده و یادگیری ردیف موسیقی ایران امکان‌پذیر است.

خودتان را ارزیابی کنید:

در تعیین سطح یا ارزیابی نوازندگی سه عامل اهمیت دارد:

– فیزیک نوازندگی (اِکُول): وضعیت نشستن، مچ‌ها، مضراب‌زدن و…

– میزان آشنایی و مهارت در نت‌خوانی و زمان‌بندی نغمات

– سونوریته: کیفیت اجرا از لحاظ تکنیک نوازندگی و شیوه اجرا

با توجه به سبک نوازندگی که در حال یادگیری هستید می‌توانید از مضراب با یا بدون نمد استفاده کنید. هر دو حالت از لحاظ سنتورنوازی درست است، نمد فقط در کیفیت صدا تأثیر دارد. در قدیم، طبق اسناد تاریخی، عکس‌ها و نقل‌قول از اساتید موسیقی، محمدصادق‌خان، حبیب سماعی و ابوالحسن صبا و … از مضراب بدون نمد استفاده می‌کرده‌اند و برای کاهش زنگ صدا به ویژه در شب‌ها، تمرکز حین تمرین و حذف عادت نگاه‌کردن به صفحه سنتور، حوله یا پارچه روی ساز می‌کشیده‌اند. سرِ مضرابِ مناسب برای نمد باید کوچک‌تر و وزن آن سبک‌تر از مضراب بی‌نمد باشد. ساقه مضراب نیز باید فاقد نوسان و حرکت دست از مچ باشد.

استفاده از نمد برای مضراب از سال‌های تأسیس هنرستان موسیقی ملی (1328 به بعد) در سنتورنوازی باب شد. برخی نیز معتقدند ایده پوشاندن باریکه مضراب از نمد پس از ورود پیانو به ایران باب شد و از دنگ (چکش) پیانو که با نمد آستر می‌شود گرفته شد. هدف از این کار آنقدرها به خاطر چاره کردن سختی صدای سنتور نبود که به خاطر تقلید صدای پیانو بود. باید اضافه کرد در قدیم ساختمان سنتور (مثلا از لحاظ ضخامت صفحه) با سنتورهای کنونی تفاوت‌هایی داشت و علاوه بر اینکه صدا زنگ کمتری داشت، کمی از دیاپازون هم پایین‌تر کوک می‌شد. بنابراین استفاده از نمد بی‌مورد بوده است.

یادگیری سنتور سن مشخصی ندارد، تنها دلیل بازدارنده در پیشرفت شما در موسیقی تمرین اندک شماست. آنهم ممکن است به دلایلی مثل مشغله کاری یا وقت اندک فراغت باشد که می‌توانید به تمرین نوازندگی اختصاص دهید. بنابراین تنها ایراد شروع یادگیری موسیقی در سنین بالاتر محدودیت در وقت شما برای تمرین روزانه است. نکته دیگر، حساسیت و شناخت گوش شما نسبت به موسیقی است که می‌خواهید یاد بگیرید. اگر گوش آشنا به موسیقی ایرانی به ویژه سنتور دارید، هیچگاه یادگیری موسیقی برای شما دیر نیست.