محمدصادق‌خان سرورالملک
محمدصادق‌خان سرورالملک ملقب به رئیس از نوابغ موسیقی در زمان خود بوده است. علاوه بر سنتور در نواختن دیگر آلات موسیقی، از جمله سه‌تار و پیانو مهارت داشته است. او نخسین کسی است که تغییر کوک را در پیانو، به طوری که اجرای نواهای ایرانی با آن امکان‌پذیر باشد مرسوم کرد. [2] او دو پسر به نام‌های مطلب‌خان (هم اسم جدش) و میرزاعبدالله (سنتور) دارد که هر دو نوازنده سنتور بوده‌اند. پسر اول در جوانی درگذشت و پسر دوم هم نوازنده نامی نیست. اما شاگرد او سماع‌حضور نام استاد را زنده نگه می‌دارد. [3]
ریاست نقاره‌خانه شاهی
محمدصادق‌خان شاگرد محمدحسن‌خان یا سنتورخان است که از نوازندگان دربار ناصری بشمار می‌رفته و اولین موسیقیدانی است که لقب گرفته و سُرورالملک شده است. او را رئیس هم می‌گویند، زیرا سمت ریاست نوازندگان دربار و نقاره‌خانه را داشته است. او فرزند مُطلب‌خان کمانچه‌کش است و ابتدا نزد پدرش به نواختن کمانچه مشغول می‌شود. سپس معلومات خود را نزد سنتورخان تکمیل کرده و نوازنده زبردستی می‌شود. [3]
محمدصادق‌خان سرورالملک سمت ریاست نوازندگان درباری را داشته است و در عکس‌ها یک زانو جلوتر از بقیه نشسته است. سرورالملک به احتمال زیاد پس از مرگ ناصرالدین شاه تا چند سال زنده بوده و با توجه به افت ارزش موسیقی‌دانان نزد دربار پس از مرگ ناصرالدین شاه، نقل شده که او با رنجش، دربار (و ریاست نقاره‌خانه) را ترک می‌کند. ضبط‌های خصوصی از محمدصادق‌خان نزد معیرالممالک در حدود سال 1278 (حدود 4 سال پس از فوت ناصرالدین شاه) در دست است که نشان می‌دهد او پس از ناصرالدین‌شاه حداقل چند سال زنده بوده است. از سوی دیگر محمدصادق‌خان در اولین دوره ضبط صفحه در 1285 حضور نداشته است که نشان دهنده حدود سال‌های فوت اوست. [1]
مجموعه کتاب‌های تاریخی و پژوهشی موسیقی ایران در فروشگاه سازگاه
ذوق و زیرکی محمدصادق خان در موسیقی
محمدصادق خان گوش بسیار دقیقی داشته است. می‌گویند تا به آن پایه هوشمندی و ذوق و زیرکی داشته که با مختصر تمرین و ممارست از عهده نواختن هر سازی برمی‌آمده است. داستانی از او حکایت می‌کنند که کاسه‌های چینی یا گیلاس‌های مختلف را آب می‌کرده و با کم و زیاد کردن آبِ درون آن‌ها یک گام موسیقی تشکیل می‌داده و آهنگ‌هایی می‌نواخته است. حبیب سماع حضور در سنتور و ضرب، میرزاعلی‌اکبر شاهی (آبدارخانه) در سنتور، حسن سنتوری و مطلب‌خان در سنتور، مهدی صلحی در سه‌تار، حبیب‌الله شهردار (مشیرهمایون) در پیانو از شاگردان او بوده‌اند.[3]
*عکس نقاشی کمال‌الملک است و از دیوان محمدعلی امیرجاهد نقل می‌شود. توضیح زیر عکس: نفر نشسته از راست، مرحوم آقا محمدصادق‌خان سرورالملک مبتکر کوک شور در پیانو، رئیس دستگاه طرب ناصرالدین‌شاه و اعضای آن دستگاه در تابلو / کپیه شده از دفتر سالنامه پاریس.
منابع
- دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، مدخلِ «حسینقلی»، فرشاد توکلی، 1397.
- شناخت موسیقی (3)، حبیب سماعی، مجید کیانی، موسسه فرهنگی سروستاه، 1375.
- سرگذشت موسیقی ایران، روح الله خالقی، موسسه فرهنگی – هنری ماهور، 1381.
ثبت ديدگاه