میرزاعبدالله فراهانی

ژان دورینگ درباره میرزاعبدالله فراهانی می‌نویسد: برجسته‌ترین اجرا کننده سه‌تار، میرزاعبدالله (متوفی 1297)، پسر علی اکبر، و شاگرد پسرعموی خود آقا غلامحسین است. او ردیف تار را برای سه‌‌تار تنظیم کرد و از توصیه‌های یک نوازنده سه‌تار که در ردیف صاحب‌نظر بود و از او جز اسم سید احمد (یا سید حسن)، هیچ نمانده است، برای منظم و مرتب کردن ردیف بهره برد. [2:ص 64] به نقل از خالقی، همانقدر که آقاحسینقلی در تار شهرت دارد، او در سه‌تار مهارت دارد و معروف است. [1]

روایت ردیف میرزاعبدالله امروزه غالب‌ترین روایت ردیف موسیقی ایرانی است. میرزاعبدالله در سال 1222 متولد شد و نوازندگی را نخست نزد برادر بزرگش میرزا حسن و سپس نزد آقا غلامحسین پسرعمویش (پدرخوانده او نیز بود) فرا گرفت (فوت در 1297 در سن 90 سالگی). مخبرالسلطنه هدایت می‌گوید “به روایت منتظم الحکما، میرزاعبدالله آنچه را که از سید احمد (یا سید حسن) نشنیده بود نمی‌پذیرفت وارد دستگاه نمی‌کرد.” [1 و 2]

کلاس درس

سپنتا در مورد کلاس درس او می‌نویسد: او توسط مخالفان برگزاری کلاس درس، مکرر در کوچه و بازار مورد استهزا و حمله اراذل قرار می‌گرفت، کلاس درسش در امامزاده یحیی توسط همین افراد تعطیل شد. با این وجود تا دم مرگ دست از تعلیم نکشید و در بستر بیماری با سه‌تار قطعاتی به عنوان یادگار به شاگران برجسته خود تعلیم می‌داد. در آن زمان رسم چنین بود که متعلمین در پایان هر درس یک سکه دو ریالی زیر فرش استاد می‌گذاشتند. شنیده شد که گاه در خاتمه جلسات درس وجوه را بین شاگردان بی‌بضاعت تحت نام قرض تقسیم می‌کرد و می‌گفت آنچه باید برای من برسد دیروز رسیده است و اکنون نیازی به این وجوه ندارم. [2]

میرزاعبدالله در نواختن تار و سه‌تار هر دو استاد بود اما بیشتر به سه‌تار می‌پرداخت و کسانی که پس از او شهرت به نواختن سه‌تار داشتند همه از شاگردان او بودند. نقل است که به شاگردان خود توصیه می‌کرد که “باید مضراب مثل چکش بلند شود و مثل پنبه به سیم بخورد”. خالقی می‌نویسد: اشخاص کم‌استعدادی هم که به کلاس او می‌آمدند مأیوس نمی‌شدند و استاد با صبروبردباری با آن‌ها کار می‌کرد و هرگز طالبان موسیقی را دلسرد و ناامید نمی‌کرد. [2]

مجموعه کتاب‌های آموزشی و پژوهشی ردیف موسیقی ایران در فروشگاه سازگاه

شاگردان میرزا

میرزاعبدالله ابتدا در محله امامزاده یحیی تهران و سپس در خیابان عین‌الدوله کلاس درسی ترتیب داد و از جمله شاگردان برجسته او غلامحسین درویش (درویش‌خان)، میرزا مهدی‌خان صلحی (منتظم الحکما)، حسین هنگ‌آفرین و اسماعیل قهرمانی را می‌توان نام برد. ردیف هفت دستگاه او را علینقی وزیری به مدت یکسال و نیم که به حضور میرزا می‌رفت مستقیم از روی پنجه او به خط نت درآورد که نت دستگاه چهارگاه آن به واسطه هدیه شدنش به کتابخانه هنرستان موسیقی امروز در دست است و مابقی به هنگام سفر وزیری به اروپا در سال 1297 مفقود شد. [1 و 2]

علاوه بر این افراد، خالقی از سید حسن خلیفه نام می‌برد که سمت جانشینی استاد داشته و مشق‌های دیگر شاگردان را روان می‌کرده و مدتی هم شاگرد آقاحسینقلی بوده است. در سه‌تار نیز پس از فوت میرزاعبدالله، همه شاگردان دکتر مهدی صلحی (منتظم‌الحکما) را جانشین استاد می‌دانسته‌اند. صلحی مدتی نیز شاگرد محمدصادق‌خان بوده است. همچنین آقارضاخان (فرزند غلامحسین) که بعد شاگرد و داماد آقاحسینقلی شد ابتدا از شاگردان میرزاعبدالله بوده است. ابوالحسن صبا و حاج‌آقا محمد ایرانی مجرد از شاگردان میرزا بوده‌اند.[1]

میرزاعبدالله دو دختر و دو پسر داشت که هر چهار نفر دستی در موسیقی داشته‌اند، اما احمد عبادی از بقیه مشهورتر است. ایشان به دلیل طفولیت در هنگام فوت پدر، موسیقی را از خواهر خود، مولود، فراگرفت. مولود و ملوک، هر دو از تعلیمات پدر بهره‌مند شدند و هر دو ردیف سه‌تار پدر را فراگرفته‌اند. پسر بزرگ، جواد، به واسطه نقصی که به دستش رسید نتوانست موسیقی را ادامه دهد. [1 و 2]

آثار صوتی

از میرزاعبدالله چند صفحه موسیقی باقیمانده که جملگی در ماهور هستند و با تار نواخته شده است. یک صفحه نیز در همایون است که حاجی احمد کاشی با ضرب او را همراه کرده است. در صفحه‌ای دیگر راک نواخته که قربان خان شاهی در آن آواز خوانده، در دیگری آذربایجانی نواخته و سید حسین غراب خوانندگی کرده است. دو صفحه دیگر بدون آواز است، یکی در آذربایجانی و دیگری مقدمه‌ای در ماهور است. [2]

تار میرزاعبدالله در آلبوم صدسال تار، موسسه ماهور

قطعه اول: مشق رومی