نت اروپایی به شیوه ایرانی
تقریبا در همه کتب فارسی که نت‌نویسی دارند، علامات و اصطلاحات در صفحه اول آن شرح داده شده است. هر نویسنده تعدادی از علامت‌های خط نت اروپایی را برای انعکاس ظرافت‌ها و پیچیدگی‌های موسیقی ایرانی توضیح داده است. نتیجه اینکه در برخی کتاب‌ها یک علامت یک فن مضرابی را نشان می‌دهند. در دیگری حالت دیگری را برای نوازنده مشخص می‌کنند. به نظر می‌رسد این مشکل تقریبا از ابتدای ورود خط نت اروپایی به ایران کمابیش بوده است. هیچ‌گاه موسیقیدانان بر سر استفاده یکسان و با یک تعریف از علامت‌های نت توافق نکرده‌اند که البته بعید هم نیست. چون ایشان حتی بر سر ردیف‌های موسیقی ایرانی نیز توافق نکرده‌اند چنانچه از حکایت تجمیع ردیف‌ها توسط موسی معروفی می‌توان فهمید.
خط موسیقی به شیوه‌ای جدید
مهدی‌قلی هدایت (مخبرالسلطنه) دو کتاب در موسیقی دارد به نام‌های مجمع‌الادوار و رساله ابجدی [تألیف احتمالا در سال 1317 یا قبل از آن] که در مقدمه کتاب دوم اینچنین می‌نویسد:
چون تصور عمومی از موسیقی، دستگاه‌های معروف است که آن‌ها را نیز به ردیف نوشته‌ام و انتشار آن‌ها به نت خالی از اِشکال نبود، نتی اختراع کردم که از چند جهت اسهل است و هرکس به زودی می‌تواند فرابگیرد. گمان می‌کنم محقر تحفه‌ای باشد که تقدیم اهل ذوق می‌شود. بدوا شاید محسنات آن به نظر نیاید، لیکن پس از اندک تأمل و قدری عادت، یقین دارم که پسند اهل خبره خواهد شد. [که البته اگر می‌شد امروز اهل موسیقی، حداقل از این خط جدید اندکی شنیده بودند]. در کتاب سرگذشت موسیقی ایران، خالقی پس از نقل این موضوع، می‌نویسد: … به نظر این جانب زحمت ایشان در این قسمت بی‌حاصل بوده، زیرا خط موسیقی یک حُسن دارد که بین‌المللی است. نباید آن را هم به صورتی درآورد که جنبه اختصاصی پیدا کند. فراگرفتن این خط کار دشواری نیست و ما هم می‌توانیم موسیقی خودمان را با همان خط، بدون اینکه محتاج به اختراع جدیدی باشیم، بنویسیم و برای بعضی پرده‌ها و برخی حالات خاص موسیقی ایرانی هم سال‌هاست که علاماتی توسط وزیری وضع شده و عمومیت یافته است. [او متوجه نیست که در حالی که دارد اختراعات جدید هدایت را رد می‌کند، خود می‌نویسد وزیری علامت‌های جدیدی اختراع کرده است.]
رساله ابجدی و تأثیر کلنل
رساله ابجدی کتابی است که مختصری از موسیقی نظری ایران که توسط فلاسفه موسیقی نظیر فارابی، ابن‌سینا و ارموی مطرح شده را در یکجا جمع‌آوری کرده است. هدایت در این رابطه می‌گوید: وقتی از سفر فارس به تهران آمدم با دکتر مهدی‌خان صلحی منتظم‌الحکما که بهترین شاگرد میرزاعبدالله بود هفته‌ای دوشب کار می‌کردم. او ردیف آوازها را که از استادش فراگرفته بود، روی سه‌تار می‌نواخت و من آن‌ها را با خط بین‌المللی موسیقی می‌نوشتم. این کار که در سال 1301 پایان یافت هفت سال طول کشید. من سیم اول تار را “سُل” فرض کرده بودم، ولی بعد که دیدم کلنل آن را در کتابش “دو” نوشته است حق را به او دادم و تمام نت‌ها را دوباره انتقال داده، از نو نوشتم.
منبع
- سرگذشت موسیقی ایران، روح الله خالقی، موسسه فرهنگی – هنری ماهور، 1381.
ثبت ديدگاه