معرفی کتاب تاریخ تحول ضبط موسیقی در ایران

کتاب تاریخ تحول ضبط موسیقی در ایران

معرفی کتاب تاریخ تحول ضبط موسیقی در ایران، دکتر ساسان سپنتا

نوید مسجدی

این کتاب تاریخچه‌ای از ضبط آثار موسیقی و تحول تکنولوژی ضبط در ایران و جهان به خوانندگان معرفی می‌کند. ضبط صفحه در ایران به دو دوره کلی تقسیم می‌شود که به دلیل وقوع جنگ جهانی بین آن‌ها فاصله افتاده است. پس از آن با پیشرفت فناوری، روش‌های جدیدی برای ضبط صدا به‌وجود می‌آید که در ایران هم مورد استفاده قرار می‌گیرند.

دستگاه فنوگراف (با استوانه مومی)، از اولین اختراعات در حوزه ضبط صدا است. فنوگراف توسط یک آمریکایی به ناصرالدین شاه در سفر سومش به اروپا در سال 1268 شمسی معرفی می‌شود. با فنوگراف، صدا و آثار صوتی هنرمندان معدودی ضبط شده که تا سال 1275 (پایان سلطنت ناصرالدین شاه) ادامه داشته است.

از حدود سال 1277 کم‌کم دستگاه‌های ضبط صدا در خانه اشراف ایرانی هم یافت می‌شود. آثاری از نی نایب اسدالله، سنتور محمدصادق خان، سنتور و آواز میرزا حبیب سماع حضور و تار آقا حسینقلی جزو اولین آثار ضبط شده موسیقی ایرانی بر روی لوله‌های مومی است. در سال 1278 شمسی از صدا و آواز عارف قزوینی هم چند به اصطلاح لوله (مومی) گرفته می‌شود.

خرید کتاب تاریخ تحول ضبط موسیقی در ایران از فروشگاه سازگاه

گاه‌شمار ضبط صفحه در ایران

برخی از مهم‌ترین اتفاقات موسیقی به صورت گاه‌شمار ضبط صفحه در ایران به شرح زیر فهرست می‌شوند. این فهرست کلیاتی از تحول وضعیت ضبط آثار بزرگان موسیقی در دوره‌های تاریخی به دست می‌دهد.

1268 : معرفی فنوگراف (استوانه مومی) به ناصرالدین شاه

1275 : ضبط چند لوله مومی از هنرمندان در مجالس خصوصی

1277: گسترش دستگاه‌های ضبط صفحه در منازل اشراف

1284: تاریخ رسمی ضبط صفحه موسیقی در ایران (فرمان مظفرالدین شاه برای فروش گرامافون در ایران در حدود دی‌ماه)

1285: ضبط و تکثیر آثار هنرمندان برجسته موسیقی روی صفحه یک رو 17.5 سانتی‌متر و حدود 2 دقیقه توسط نمایندگی رسمی شرکت گرامافون.

1286: رواج ضبط و تکثیر صفحه‌های 25 سانتی‌متری و حدود 3 دقیقه.

1294: ضبط و تکثیر حدود 400 صفحه که بیشتر آن (به دلیل جنگ جهانی) از بین رفته است. توقف ضبط به دلیل جنگ جهانی اول

1305: آغاز مجدد ضبط صفحه موسیقی در ایران بر روی صفحه‌های 78 دور.

1308: آغاز ضبط صفحه موسیقی با نیروی برق و میکروفن

1310: ضبط و تکثیر حدود 300 صفحه (بدون برق)

1318: ضبط و تکثیر حدود 100 صفحه موسیقی (با برق) [1]

مجموعه کتاب‌های موسیقی در فروشگاه سازگاه

آثار ضبط شده موسیقی ایرانی

در معرفی کتاب تحول ضبط موسیقی در ایران همین بس که فهرست دقیق و علمی از آثار موسیقی ضبط شده در ایران در سال‌های مختلف به خوانندگان ارایه می‌دهد. در فاصله زمانی 1277 تا 1337 شمسی (1899 تا 1959 میلادی) 22 نوبت ضبط صفحه توسط کمپانی‌های خارجی از موسیقی ایرانی به عمل آمده است. آمار ضبط صفحه تا پیش از جنگ جهانی اول به بیش از 1000 روی صفحه می‌رسد. همچنین با لحاظ کردن صفحه‌های فارسی ضبط شده در قفقاز، عثمانی و هند، این رقم به 2000 روی صفحه می‌رسد. با این وجود تاکنون حدود 1500 صفحه شناسایی و تعداد کمتری دیجیتال شده است. حداکثر 3200 صفحه 78 دور شامل 350 صفحه یکرو و 2850 صفحه دورو از ایرانیان ضبط شده که حدود 300 ساعت موسیقی است. [2]

در سال‌های اخیر مایکل کینز فهرست کاملی از تمام صفحات ضبط شده در ایران تهیه و چاپ کرده و مکان ضبط این صفحات را از لحاظ جغرافیایی در 4 کشور ایران، هند، سایر کشورهای همسایه ایران (مانند تفلیس در گرجستان) و بخشی در اروپا (از جمله لندن) طبقه‌بندی کرده است. منبع دیگر در این زمینه تز دکترای علی جهاد راسی است که فهرستی از نام و مشخصات کمپانی‌های ضبط صفحه در ایران در آن آمده است. تا قبل از سال 1906 ضبط صفحه روی استوانه انجام می‌شد، سپس از 1906 تا 1915 روی صفحه 78 دور که در ایران ضبط، در اروپا تکثیر و مجدد وارد ایران می‌شد، از سال 1915 تا 1926 که بیشتر گروه‌نوازی‌ها ضبط شده و عمده آن در جنگ جهانی و با از بین رفتن آرشیو کمپانی‌های ضبط در اروپا از بین رفته است و از سال 1926 تا 1940 کمپانی‌های ضبط صفحه در ایران فعالیت گسترده‌ای داشته و استفاده از صفحات در میان ایرانیان گسترش می‌یابد. [3]