مکتب سنتورنوازی حبیب سماعی

شاگردان حبیب سماعی

حبیب همیشه خود می‌گفت که فقط قباد ظفر، مرتضی عبدالرسولی و نورعلی برومند شاگردان واقعی او هستند و بقیه جز مدت کوتاهی با او کار نکرده‌اند. به این فهرست مهدی ناظمی، ابوالحسن صبا، حسین یاحقی و ابراهیم منصوری را نیز باید افزود که ساعت‌ها در خانه سماعی جمع می‌شدند و جلسات دوستانه، که شامل درس موسیقی هم می‌شد، برپا بود. [1 و 2] علاوه بر این افراد پرویز نجومی، طلیعه کامران و حسین صبا نیز از شاگردان حبیب محسوب می‌شوند. حسین صبا مدتی در کلاس درس حبیب سماعی حاضر می‌شود اما پس از تعطیلی این کلاس (احتمالا به دلیل مریضی و فوت حبیب)، مجددا یادگیری سنتور را نزد ابوالحسن صبا ادامه می‌دهد. [2 و 4]

نوازندگان همکار در رادیو

از جمله هنرمندانی که مدتی در کنار حبیب در رادیو ساز زده‌اند و احتمال می‌رود به طور غیرمستقیم از ساز او تأثیر گرفته باشند به علی تجویدی، مرتضی و رضا محجوبی نام برد. در برنامه زنده رادیو مدتی برنامه اجرای پیانوی مرتضی محجوبی پس از اجرای حبیب سماعی قرار گرفته بود. [1 و 4]

کلاس‌های آموزشی حبیب

نورعلی برومند در مورد کلاس‌های حبیب می‌گوید: خیلی‌ها نزد او می‌رفتند ولی کسی نمی‌توانست دوام بیاورد، زیرا او عصبانی می‌شد. اگر احساس می‌کرد کسی استعداد ندارد با او کار نمی‌کرد. روزی یک نفر نزد او آمد و گریه می‌کرد تا استاد به او نواختن سنتور یاد بدهد اما حبیب مرتبا پاسخ می‌داد شما استعداد ندارید. به گفته نورعلی برومند بیشتر افراد حداکثر 7 ماه نزد حبیب سماعی دوام می‌آورده‌اند و او معتقد است اینان نمی‌توانند ادعای شاگردی حبیب را داشته باشند. [1 و 5] مرتضی عبدالرسولی نقل می‌کند که از پنجاه یا شصت بار که حبیب سماعی دستگاه شور را برای تعلیم ما نواخت، هیچ‌گاه دو درآمد یکسان یا دو چهارمضراب یک‌جور نداشت. ما بجز نشستن و گوش کردن و اعجاب، کار دیگری نمی‌توانستیم بکنیم. اصلا چیزی به نام “آموزش” در مکتب حبیب سماعی معنی نداشت، فقط عشق شدید و کار ریاضت‌گونه و ایمان می‌خواست که کسی بتواند چیزی از او کسب کند. [5]

زنده‌کننده سنتور

پس از آنکه حبیب سماعی در رادیو نواخت شهرتی ملی کسب کرد و بسیاری، که دسترسی به استاد نداشتند، پای رادیو به تقلید از مضراب‌های او پرداختند. سماعی در حقیقت زنده کننده سنتور بود. این ساز را که از بین رفته بود و کسی توجهی به نواختن آن نداشت چنان خوش نواخت که دوباره رایج و متداول شد. این مورد را از مهم‌ترین خدمات سماعی باید برشمرد. علاوه بر آن، با توجه به اینکه ساز سنتور در آن روزگار کمیاب بود، مهدی ناظمی را به ساختن ساز زیر نظر خودش ترغیب کرد. [1 و 2]

سنتورنوازان دیمی!

قبل از آنکه در سال 1319 حبیب در رادیو بنوازند و هنرمندی شناخته شده و ملی شود، به تشویق ابوالحسن صبا کلاس درسی باز می‌کند. اما به دلیل ناشناخته بودن سنتور و حبیب استقبال چندانی از آن نمی‌شود. در آن زمان او هنوز برای خواص و دوستانش ساز می‌زند. سنتور نیز در میان مردم چندان شناخته شده نیست. اما بعد از نواختن در رادیو همه می‌خواهند سنتور یاد بگیرند و چون این امکان برای همه نبود، پای رادیو می‌نشستند و مضراب‌های حبیب را تقلید می‌کردند. روح‌الله خالقی می‌نویسد: سماعی به خواسته‌های جوانان سنتوردوست پاسخ نمی‌داد و به تدریس اظهار علاقه نمی‌کرد … وضع تدریس معلم [حبیب] و عجله شاگرد نتیجه مطلوب نمی‌داد. در اثر همین بی‌تربیتی، سنتورزنِ دیمی فراوان شد و عجب این که بعضی هم نوازنده رادیو شدند. همین بود که سماعی را سخت برآشفت و به هرکس که یکبار در رادیو سنتور می‌زد، دیگر درس نمی‌داد. [2: ص 23 جلد سوم]