معرفی کتاب های آموزش هارمونی
نوید مسجدی
در یکی دو دهه گذشته، تعداد کتاب‌های هارمونی ترجمه و منتشر شده در بازار کتاب ایران چند برابر شده است. علاوه بر کتاب‌هایی که با موضوع مشخص درباره “هارمونی” ترجمه (یا تألیف) می‌شوند، تقریبا همه کتاب‌های تئوری موسیقی فصلی درباره هارمونی و کنترپوان دارند. در اینجا معرفی مختصری از هر یک از کتاب‌هایی که در موضوع آموزش هارمونی انتشار یافته، ارایه می‌شود. ضمن معرفی کتاب های آموزش هارمونی، به برخی کتاب‌ها درباره تاریخ و کاربرد هارمونی نیز اشاره می‌شود.
1- کتاب هارمونی، والتر پیستون
مشهورترین کتاب هارمونی در ایران، تألیف والتر پیستون و ترجمه سیاوش بیضایی است. آقای بیضایی و انتشارات نوگان در حوزه تألیف، ترجمه و انتشار کتاب‌های با موضوع تئوری موسیقی کلاسیک و غربی کارنامه نسبتا بلندی دارد. ویراست پنجم کتاب هارمونی والتر پیستون همراه با بازنگری مارک دِوُتو انتشار یافته و همراه آن یک دفتر تمرین مخصوص به این کتاب تألیف والتر پیستون و آرتور جَنِری و همچنین یک لوح فشرده حاوی تمرین‌های کتاب ارایه می‌شود.
کتاب شامل دو بخش اصلی است: هارمونی عمومی تُنال و هارمونی معاصر و در مجموع این کتاب شامل 32 فصل است. از جمله فصول کتاب: گام و فاصله، تریادها، تنالیته، مدالیته، نقش و ساختار ملودی، نت‌های غیرهارمونیک، هارمونی گذاری یک ملودی، آکورد شش – چهار، کادنس‌ها، ریتم هارمونیک، مدولاسیون، مسائل تحلیل هارمونیک و انواع آکوردها است.
درباره والتر پیستون
والتر پیستون یک آهنگساز آمریکای است که بین سال‌های 1894 تا 1976 میلادی زندگی کرده است. او استاد دانشگاه هاروارد بود و علاوه بر آن به عنوان آهنگساز موسیقی کلاسیک شناخته می‌شود. او 8 سمفونی و تعدادی کنسرتو برای سازهای مختلف ارکستر دارد. کتاب هارمونی را در سال 1941 (1320 ش) تألیف کرده است.
2- کتاب درآمدی بر آموزش کاربردی هارمونی، پیوتر ایلیچ چایکفسکی
چایکفسکی استاد کنسرواتوار سلطنتی مسکو بوده و در سال‌های 1840 تا 1893 در روسیه زندگی کرده است. این کتاب برگردان از نسخه آلمانی است و شامل 34 فصل است. مولف کتاب دیگری درباره هارمونی به نام “کتاب کوچک هارمونی” نیز دارد که مقدمه آن در ابتدای این کتاب نیز منتشر شده است.
گفتار یکم، آموزش هارمونی، شامل سه بخش و 22 فصل است. بخش‌های گفتار یکم شامل: آکوردهای ملایم (کنسونانت)، هارمونی‌های دیسونانت و مدلاسیون است. گفتار دوم با عنوان هارمونی‌های تصادفی خود شامل 12 فصل است از جمله نت دیرآ، نت پیشا، نت گذر، نت همسایه، هارمونی محض، پرلود آزاد، کادنس‌ها و …
درباره پیوتر ایلیچ چایکفسکی
چایکفسکی از آهنگسازان مطرح روس است. سه باله مشهور او، فندق شکن، زیبای خفته و دریاچه قو است. همچنین او 6 سمفونی تصنیف کرده است.
خرید کتاب درآمدی بر آموزش کاربردی هارمونی، چایکفسکی از فروشگاه سازگاه
3- هارمونی کاربردی: خودآموز هارمونی به زبان ساده، آنا باترورث
هارمونی به زبان ساده با رویکرد خودآموز توسط آنا باترورث تألیف شده است. این کتاب توسط نشر چشمه به چاپ رسیده و رامین ورزنده آن را ترجمه کرده است. بخش اول کتاب درباره آکوردهای سه‌تایی و به طور کلی آکوردهاست. برخی فصول این بخش: آکوردهای سه‌تایی، ساختن آکوردهای چهارتایی از آکوردهای سه‌تایی. در بخش دوم، وصل‌های ساده از جمله هارمونیزه کردن ملودی و کادانس‌ها آمده است. بخش سوم وصل‌های توسعه یافته و پیچیده‌تر است. در این بخش وصل پنجم‌ها، آکوردهای گروهی، هارمونیزه کردن سکانس توضیح داده می‌شود. بخش چهارم مدولاسیون و بالاخره بخش پنجم آرایش ملودیک و هارمونیک آمده است. هرچند تلاش شده تا مباحث ساده‌تر شرح داده شود، اما خواندن و فهمیدن کتاب نیاز به آشنایی و درک مباحث بنیادین تئوری موسیقی دارد.
مجموعه کتاب‌های در حوزه مبانی و تئوری موسیقی در فروشگاه سازگاه
4- کتاب هارمونی، دوبُفسکی، یفسیف
این کتاب توسط چهار موسیقیدان تألیف شده است اما در بازار کتاب به کتاب هارمونی دبفسکی معروف است. متن کتاب از زبان روسی به فارسی برگردان شده است. کتاب شامل دو بخش اصلی و 60 فصل است.
در بخش اول آکوردها، کادانس‌ها، پریود، جمله، تغییر وضعیت آکورد، هارمونیزاسیون ملودی با تریادهای اصلی، وصل دو آکورد شش، آکورد هفتم دومینانت، ماژور هارمونیک، آکورد نهم دومینانت، مدهای دیاتونیک در موسیقی روسیه و … در 27 فصل ارایه شده است.
در بخش دوم دوبل دومینانت در کادانس‌ها، آلتراسیون در دوبل دومینانت، مدولاسیون، تأخیر تهیه شده در یک بخش، صداهای عبوری دیاتونیک در همه بخش‌ها، پیشرس، انواع مختلف تأخیر، آلتراسیون آکوردهای گروه دومینانت، مدولاسیون به تنالیته‌هایی با 3 – 6 علامت اختلاف، چند نکته در مورد آنالیز هارمونیک و … در 33 فصل ارایه شده است.
درباره یوزف ایگناتوییچ دوبفسکی
او در سال‌های 1892 تا 1969 زندگی کرده است. در سال‌های 1922 تا 1943 در کنسرواتوار مسکو به تدریس موسیقی پرداخت و از سال 1940 به مقام استادی رسید. دوبفسکی ترانه‌ها، قطعاتی برای کُر و قطعات گوناگون برای سازهای ارکستر تصنیف کرده است.
5- کتاب هارمونی کاربردی – ریمسکی کورساکف
کرساکف از آهنگسازان روسی است و در سال‌های 1844 تا 1904 در روسیه زندگی کرده است. او در سازبندی قطعاتی که می‌ساخت مورد توجه آهنگسازان و اهل فن است. پوئم سمفونیک شهرزاد، یکی از مشهورترین قطعات اوست.
کتاب هارمونی کاربردی شامل پنج فصل است. در فصل اول انواع آکوردها، وصل‌های هارمونیکی و ملودیکی و حرکت‌های ممنوع و مجاز آمده است. در فصل دوم، وصل انواع آکوردهای معکوس، پایگی، کادنس‌ها، پرش‌ها و توالی‌ها به تفصیل مورد بررسی قرار می‌گیرد. مفصل‌ترین بخش کتاب همین فصل است.
در فصل سوم مدلاسیون و در فصل چهارم حرکت ملودیک، نت‌های گذر، انواع تأخیرها و در نهایت در فصل پنجم آکوردهای با فاصله‌های کروماتیک، پنجم افزوده، ششم افزوده و هفتم کاسته، و همینطور کادنس‌های نامعمول در پام ماژور و مینور مورد بررسی قرار می‌گیرد. در انتهای کتاب نیز تعدادی تمرین در نظر گرفته شده است.
6- کتاب آموزش هارمونی و تاریخ تحول آن – دیتر دلاموته
این کتاب بیش از آنکه به آموزش هارمونی بپردازد، تاریخ هارمونی را بررسی کرده است. بررسی تاریخی در این کتاب از لاسو، پالسترینا، لکنر، کاوالیه‌ری در سال 1600 میلادی شروع می‌شود. سپس آثار باخ، هندل، ویوالدی، تلمان در قرن بعدی مورد بررسی قرار می‌گیرد. مفاهیم مختلف هارمونی نیز در همین قالب شرح داده می‌شود.
شوبرت، شومان، هایدن، موتزارت، بهتوون و سپس تاریخچه تغییرات هارمونی در اپرا در سال‌های 1600 تا 1900 مورد بررسی قرار می‌گیرند. در قرن نوزدهم به بررسی آهنگسازانی چون واگنر، لیست و دبوسی پرداخته می‌شود. سپس در دوران معاصر هارمونی و آهنگسازی در آثار شوئنبرگ تا زمان حاضر مورد بررسی قرار می‌گیرد.
درباره دیتر دلاموته
او در سال 1928 در آلمان (شهر بُن) به دنیا آمد و سرانجام در دوسلدرف به مقام استادیاری و منتقد موسیقی نایل آمد. آثار او شامل اپرا، کارهای ارکستری، موسیقی مجلسی، آواز گروهی، قطعه‌های پیانو، ارگ و موسیقی مذهبی است. کتاب‌هایی با عنوان کنترپوان، تجزیه و تحلیل موسیقی و تعداد مقاله در باب تئوری موسیقی دارد.
7- کتاب کاربرد هارمونی در موسیقی تنال، رابرت گالدن
شيوه‌ی به کار گرفته شده در کتاب کاربرد هارمونی در موسیقی تنال، نگرشی خطی و کاربردی به موسيقیِ تُنال است، که نه‌تنها به شاگردان می‌آموزد آکوردهای منفرد در قلمروی وسيعِ گرایش‌های هارمونيک چه کارکردی دارند، بلکه به ارتباط دوجانبه‌ای نيز می‌پردازد که میان ملُدی و هارمونی وجود دارد. با وجود تجديد نظر وسيع در ویراست دوم، کتابْ همان روشی را دنبال می‌کند که در ویراست اول به کار گرفته شد، تا به شاگردان، آموزش کاملی از اصول هارمونی و هدايتِ بخش‌های صدایی داده شود.
به طور سنتی، آموزشِ هارمونی با استفاده از سیستمِ آناليزهای عمودیِ هارمونيک صورت می‌گیرد، بطوری‌که دسته‌بندیِ کاملی از آکوردهای گوناگون و گرایش‌های آن‌ها در هنگام پیشروی، ارائه می‌شود ولی منظرهای ملُديک در موسيقی و شيوه‌هايي که در آن‌ها نيروهای خطی، هارمونی را شکل می‌دهند، از نظر دور می‌مانند.
اين کتاب با مرتبط ساختنِ اثر متقابلِ هارمونی با خطوطِ ملُديک، سعی در اصلاح این عدمِ تعادل، به‌ويژه در خط‌های سوپرانو و باس دارد. از آنجایی‌که کارکردِ هارمونی، به شدت ناشی از چارچوبِ رفتارهای کنترپوانتيک است، آنالیزِ هدايتِ بخش‌های صدایی، چه بسا می‌تواند پايه‌ای منطقی‌تر برای اجرای خودِ موسيقی باشد.
8- کتاب تاریخ تحول هارمونی – شارل کوکلن
دیگر کتابی که در آن تاریخ تحول هارمونی مورد بررسی قرار گرفته، کتاب تاریخ تحول هارمونی است. محسن الهامیان از پژوهشگران در حوزه تئوری موسیقی، کتاب را ترجمه کرده است. این کتاب از جمله منابع درسی در دانشگاه است و با توجه به نایاب بودن کتاب دلاموته، می‌تواند به عنوان جایگزین برای موضوع تاریخ هارمونی مورد استفاده قرار گیرد.
9- کتاب شکل‌پذیری نیروهای موسیقی، ارنست توخ
از جمله مباحثی که در کتاب مطرح شده، آموزش هارمونی است. علاوه بر آن درباره کنترپوان و مباحث ملودی نیز مطالبی آمده است. کتاب را محسن الهامیان، از پژوهشگران در این حوزه ترجمه کرده است و توسط نشر افکار به تازگی انتشار یافته است. کتاب شامل 3 فصل، هارمونی، ملودی و کنترپوان و 218 صفحه است.
طبق ادعای نویسنده، در تألیف این کتاب فرض بر این بوده که خواننده با دانشی از مطالب اولیه آشناست. کتاب برای توضیح مطلب اولیه یا برای توضیح اصطلاحاتی که در صورت لزوم می‌توان در هر لغت‌نامه‌ای پیدا کرد، متوقف نمی‌شود. مطالب کتاب در سطح متوسط به بالا تنظیم شده و برای آماتورها، موزیسین‌ها و علاقمندان به مبحث هارمونی و به طور کلی تئوری موسیقی مناسب است.
فصل اول شامل 5 بخش است، از جمله هارمونی و آکورد، مطبوع و نامطبوع و تقسیمات کوچکتر از ربع پرده. فصل دوم شامل 10 بخش است، از جمله قوانین حاکم بر خط ملودی، خط موجی، جهش در خط ملودی، ملودی مذکر و مونث، نت‌های دور گیرنده، تکرار و حذف و … . در فصل سوم نیز مبحث کنترپوان اشاره شده است.
10- کتاب تمرین های هارمونی با پیانو – ماکسیموف
کتاب شامل سه بخش اصلی است. در بخش اول ترادهای اصلی ماژور و مینور، چهار – شش کادانسی، آکوردهای عبوری، آکوردهای هفتم و نهم، سکونس‌های تنال و … ارایه می‌شود. بخش دوم شامل مدلاسیون به تنالیته‌های خویشاوند درجه اول است. از جمله آن مدولاسیون با استفاده از سکونس، به سمت دومینانت، به سمت سوبدومینانت و … . در بخشی دیگر در همین قسمت صداهای غیرآکوردی و مدولاسیون آنهارمونیک نیز بررسی می‌شود. سرانجام در بخش سوم آلتراسیون، سیستم ماژور – مینور، مدولاسیون در فرم‌های ترکیبی و پرلود هارمونیک ارایه می‌شود. تمرین‌های آزمایشی نیز در انتهای کتاب اضافه شده است.
کتاب‌های آموزش هارمونی تألیف آهنگسازان و موسیقیدانان ایرانی
11- کتاب هارمونی، آهنگسازی به شیوه‌ی کلاسیک، علیرضا مشایخی
این کتاب از معدود کتاب‌های به فارسی تألیف شده درباره هارمونی است. این کتاب در سال 1393 توسط نشر ماهور انتشار یافته است. 
هدف نویسنده از تألیف کتاب هارمونی آشنا کردن کاربردی دانشجو با هارمونی مکتب کلاسیک وین در جامع‌ترین و سریع‌ترین شیوه‌ی ممکن بوده است. از نظر تئوری هارمونی، از بعضی بزرگان دانش موسیقی چون هوگو ریمان، هانس یلی‌نک و اروین راتز – که هر دو از نظر تحلیل، الهام گرفته از شوئنبرگ بوده‌اند – ریشارد اشتور و والتر پیستون تأثیر گرفته است. پیستون، از نظر تحلیلی و اشتور، از نظر روش کاربردی مورد توجه ویژه‌ی نویسنده بوده‌اند.
بیشتر کتاب‌های آموزش هارمونی، پیش از آنکه هنرجو رابطه‌ی تئوری و عمل را دریابد، پایان می‌یابند و هنرجو را به حال خود رها می‌کنند. در این کتاب کوشش شده است شیوه‌ی برخورد با هارمونی به حوزه‌ی عملی در آثار بزرگان این فن گسترش داده شود.
درباره علیرضا مشایخی
او متولد 1318 در تهران است. مشایخی از نخستین آهنگسازان مدرن ایرانی است و در وین و اوترخت هلند تحصیل کرده است. از جمله کتاب‌های او آهنگسازی به شیوه باخ و کنترپوان مدال است.
خرید کتاب هارمونی، آهنگسازی به شیوه‌ی کلاسیک از فروشگاه سازگاه
12- کتاب آرمُنی موسیقی ایران یا موسیقی ربع‌پرده، علینقی وزیری
یکی از مشخصه‌های موسیقی ایرانی “ربع پرده” است و در این زمینه اخیرا کتابی از علینقی وزیری توسط نشر موسسه ماهور منتشر شده است. کتاب آرمونی موسیقی ایرانی یا موسیقی ربع پرده، رساله‌ایست در باب بررسی و تحلیل هارمونی ربع‌پرده و گام بیست‌و‌چهار قسمتی. چارچوب نظری این کتاب با کتاب‌های تألیف شده درباره هارمونی به شیوه غربی متفاوت است. مکمل مباحث مطرح شده در این کتاب را می‌توان در کتاب دیگر علینقی وزیری با عنوان “تئوری موسیقی” جستجو کرد.
13- کتاب هارمونی موسیقی ایرانی، فرهاد فخرالدینی
کتاب هارمونی موسیقی ایرانی، فرهاد فخرالدینی به طور مشخص درباره موسیقی ایرانی است. کتاب 11 فصل دارد و در فصل اول کلیه تعاریف، چارچوب‌ها و اطلاعات لازم در مورد هارمونی، آکوردها، تریادها، وارونگی، حرکت در هارمونی و … به خواننده ارایه می‌شود.
در فصل دوم تا انتها مبحث هارمونی در دستگاه‌های موسیقی ایرانی مورد بررسی و تحلیل قرار می‌گیرد. از جمله در همایون، شور و آوازها، ماهور، سه‌گاه، چهارگاه، نوا و راست‌پنجگاه. و در نهایت مدولاسیون در موسیقی ایرانی در فصل آخر کتاب مورد بررسی قرار می‌گیرد.
ثبت ديدگاه