ارسلان درگاهی

ارسلان درگاهی در سال 1281 در تهران متولد شد. او مردی بود با ذوق، مؤدب، لطیفه‌گو، خوش محضر و دوست‌داشتنی. از کودکی به موسیقی علاقه داشت و نزد خود سه‌تار می‌زد. در سن 15 سالگی به کلاس درس درویش‌خان راه می‌یابد و شاگرد تار او می‌شود. اما به تدریج این ساز را کنار می‌گذارد و سه‌تار را ادامه می‌دهد. او سرانجام نشان تبرزین را از درویش‌خان دریافت می‌کند. مرتضی نی‌داود در جایی اشاره می‌کند که درگاهی نزد او هم کار کرده است. اگرچه آموزشش را تمام نکرده، اما آنچه را که آموخته خوب می‌نواخته است. توجه شود که پس از اتمام دوره آموزش نزد درویش‌خان و دریافت نشان تبرزین در کلاس درس مرتضی نی‌داود حاضر می‌شود. شاید به این دلیل کلاس ایشان را به اتمام نمی‌رساند. سرانجام در سال 1352 درگذشت. [1]

نام مستعار امیرارسلان

خالقی در کتاب سرگذشت موسیقی اشاره می‌کند که: “درگاهی امروز يكی از نوازندگان با سليقه سه‌تار است كه دستِ همه كس به دامانش نمی‌رسد. اما دوستانِ بسيار دارد كه اهل ذوق و دوستدار هنر و شيفته سازش می‌باشند. او از آن كسانی است كه سعی دارد شخصيت اجتماعی خود را نگهدارد و ذوقِ موسيقی‌اش لطمه‌ای به شغلِ اداريش نزند.” به نظر می‌رسد که به واسطه شغل و مقام دولتی که داشته، ترجیح می‌داده که شخصیت شغلی را از شخصیت هنری‌اش جدا کند. از همین روست که نام “امیرارسلان” را برای شخصیت هنری‌ای انتخاب می‌کند. از او آثار ضبط شده‌ی اندکی با آواز قمرالملوک وزیری موجود است و بیشتر آثار به جامانده ضبط‌های خصوصی و در مجالس دوستان است. [1]

سه‌تار پوستی، ساز محبوب

ارسلان درگاهی به عنوان یکی از نوازندگان شاخص سه‌تار در سده اخیر، کمتر مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته است. او به ویژه به سه‌تارهای پوستی که صدای بیشتری دارند علاقه دارد. سه‌تارهای پوستی به واسطه قرارگرفتن خرک روی پوستی که در وسط صفحه سه‌تار انداخته شده، صدای بیشتری از سه‌تار دارند و اصولا صدای آن از لحاظ وسعت و جنس مابین تار و سه‌تار است. [2]

مجموعه کتاب‌های پژوهشی و تاریخی موسیقی ایران در فروشگاه سازگاه

آثار درگاهی

آثار درگاهی بیشتر در مجالس خصوصی و همراه با آواز ادیب خوانساری، مرتضی محجوبی، حسن کسایی، حسین یاحقی، تاج اصفهانی و جلیل شهناز ضبط شده است. موسسه ماهور آلبوم صوتی “سه‌تار ارسلان درگاهی” را 1381 از او منتشر کرد. این آلبوم شامل چندین ضبط خصوصی از تکنوازی سه‌تار اوست از جمله در نوا، ماهور، شور، دشتی و افشاری. در آلبوم “صدسال سه‌تار” نیز اجرای ماهور از او آمده که پیش‌درآمد ماهور درویش‌خان را نواخته است. اغلب حین اجرا از آثار درویش‌خان از جمله از پیش‌درآمدها و چهارمضراب‌ها می‌نواخته است.

علاوه بر تکنوازی‌های سه‌تار در ضبط‌های خصوصی، در حدود سال 1307 چندین صفحه با آواز قمرالملوک وزیری و تار ایشان با نام هنری “امیرارسلان‌خان” ضبط شد که در آن تصنیف‌های امیرجاهد خوانده شد (جان من، در بهار امید، بیات‌ترک، ماهور، شوشتری و منصوری، ابوعطا، شور و دشتی) و این صفحات موجب شهرت او شد. همچنین با آواز تاج اصفهانی (ابوعطا و اصفهان)، آواز ادیب خوانساری (شور) و کمانچه غلامرضا سارنج آثاری ضبط کرده که در آن‌ها نیز تار نواخته است. [2]

سبک نوازندگی

درگاهی در قطعات ضربی بیشتر از فرم پیش‌درآمد و چهارمضراب استفاده کرده و از رِنگ استفاده نکرده است. به لحاظ مُدال در قطعات آوازی هر دستگاهی بیشتر از گوشه‌های مدال (اغلب مد اولیه) و گاهی گوشه‌های سیار استفاده می‌کند. ولی در ضربی‌ها معمولا تغییر مد ندارد. بخصوص در پیش‌درآمد که صرفا در مد درآمد اجرا شده و ممکن است به مدهای دیگر در دستگاه اشاره کوچکی کند (اشاره به نهفت در پیش‌درآمد نوا). در جملات آوازی از مضراب چپ استفاده کمی می‌کند. حدود نیمی از اجراها (به ویژه سه‌تارهایی که ضبط خصوصی است) به بخش متریک اختصاص دارد که متناوبا بین بخش آوازی اجرا می‌شود. ولی تنوع چندانی در انتخاب متر ندارد و اغلب از دو ضربی ترکیبی استفاده شده است. در پیش‌درآمد برخلاف درویش‌خان و نی‌داود، بیشتر در همان مد اولیه دستگاه می‌ماند.[2] درگاهی در جواب آواز مهارت و سلیقه خوبی داشته که با توجه به تبحر مرتضی نی‌داود در این زمینه، احتمال دارد از کلاس درس با او آن را فراگرفته و بکار گرفته باشد.

ذوق و مهارت در سه‌تارنوازی درگاهی

در میان بزرگان سه‌تارنوازی، صدا و سبک نوازندگی درگاهی متفاوت است. او معمولا با درآمدهایی بسیار خلوت از لحاظ جملات موسیقی شروع می‌کند. سکوت‌ها و زینت‌ها حس بیشتری به نوای ساز او می‌بخشند و دراجرای آن‌ها ذوق بسیار به‌خرج می‌دهد. سپس با پیش‌درآمدها و چهارمضراب‌هایی که در آن‌ها نیز سکوتِ میان جملات و تکرار نغمات موسیقی نقش ویژه‌ای دارد، موسیقی را بسط می‌دهد. در اینجاست که موسیقی او، شنونده را کاملا در بر می‌گیرد. سرانجام به آرامی فرود آمده و موسیقی را تمام می‌کند. صدای سه‌تار او خلوت است، از اشارات و زینت‌ها با وسواس استفاده می‌کند و در جواب آواز عجله‌ای نشان نمی‌دهد. گفته‌اند که در رفتار و گفتار نیز آرام و مهربان بوده است.

نمونه آثار صوتی

تکنوازی سه‌تار ارسلان درگاهی، ضبط خصوصی 1340

*عکس‌ها از کتاب سرگذشت موسیقی ایران

منابع

  1. سرگذشت موسیقی ایران، روح الله خالقی، موسسه فرهنگی – هنری ماهور، 1381.
  2. آوانگاری تحلیلی سه‌تار نوازی ارسلان درگاهی، حامد زندکریم‌خانی، دانشگاه هنر تهران، دانشکده موسیقی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، 1395.