تصنیف مرغ سحر
دستگاه موسیقی: ماهور
شاعر: ملک‌الشعرای بهار
آهنگساز: مرتضی نی‌داود
متن تصنیف
متن از کتاب سرگذشت موسیقی ایران
مرغ سحر ناله سر کن / داغ مرا تازه‌تر کن
زآهِ شرربار این قفس را / برشکن و زیر و زیر کن
بلبلِ پربسته ز کنجِ قفس درآ / نغمه آزادیِ نوعِ بشر سرا
وز نفسی عرصه‌ی این خاک توده را / پُر شرر کن
ظلم ظالم، جور صیاد / آشیانم، داده بر باد
ای خدا، ای فلک، ای طبیعت / شامِ تاریکِ ما را سحر کن
نوبهار است گُل به‌بار است / ابرِ چشمم ژاله بار است
این قفس چون دلم / تنگ و تار است
شعله فکن در قفس ای آهِ آتشین / دستِ طبیعت گُلِ عمر مرا مچین
جانبِ عاشق نگر ای تازه گل از این / بیشتر کن بیشتر کن بیشتر کن
مرغ بی‌دل، شرحِ هجران، مختصر کن
توضیحات
* اولین اجرا از تصنیف مرغ سحر در سال 1306 و توسط ملوک ضرابی همراه با تار مرتضی نی‌داود و ویولن موسی نی‌داود انجام شده است.
** پس از آن اجراهای متعددی از این تصنیف شده است. از جمله ایران خانم، جمال صفوی، محمدرضا شجریان، هنگامه اخوان، نادر گلچین و فرهاد این تصنیف را خوانده‌اند.
*** مرتضی نی‌داود درباره این اثر می‌گوید: مرغ سحر که ساختم نه شاد است و نه غم انگیز. آهنگ هم نه غم دارد و نه شادی. شعر هم متوسط است: “مرغ سحر ناله سر کن” نه شعر آن غمگین است و نه آهنگ آن. عارف قزوینی آهنگی ساخته «گریه کن که گر سیل خون گریی ثمر ندارد». خب آهنگ غم انگیز است. شعر هم غم انگیز است. اگر شعر هم خوانده نشود از آهنگ آن پیداست که آهنگ و شعر خیلی غمگین است. عارف هم آهنگ و هم شعر را خودش ساخته… شاید بیش از ۲۰ مرتبه بنده برای مرحوم ملک الشعرای بهار آهنگ را نواختم و این آهنگ را ایشان حفظ کرده که بتواند در قالب این آهنگ چه شعری بگوید. مرغ سحر را که ساختم شاعر دیگری هم بود، ولی مرحوم ملک الشعرای بهار با مرحوم درویش خان دوست بودند.
آواز محمدرضا شجریان
آواز هنگامه اخوان و تار محمدرضا لطفی
صدای تاج اصفهانی درباره خاطرات اجرای تصنیف مرغ سحر و اجرای آن
بخشی از تصنیف مرغ سحر، تار مرتضی نی‌داود، 1363
*این اجرا به صورت تصویری از ایشان در سال 1363 (1984) و در آمریکا ضبط شده است.
برخی منابع صوتی، تصویری و نوشتاری
- آلبوم 186 تصنیف قدیمی، روایت عبدالله دوامی، صدای محسن کرامتی، کمانچه پریسا کاشفی، موسسه ماهور. و در بیپ‌تونز.
- صفحه ضبط شده با آواز قمرالملوک وزیری و تار مرتضی نی‌داود.
- صفحه ضبط شده با آواز ملوک ضرابی، ؟.
- آواز هنگامه اخوان همراه با تار محمدرضا لطفی.
- کتاب ردیف آوازی و تصنیف‌های قدیمی، روایت عبدالله دوامی، گردآوری فرامرز پایور، موسسه ماهور، چاپ دوم، 1378.
- کتاب سرگذشت موسیقی ایران، روح الله خالقی، موسسه فرهنگی – هنری ماهور، 1381.
** اگر این تصنیف را می‌توانید با سازتان بنوازید، آن را در ویدیویی آموزش دهید و برای سازگاه بفرستید (اطلاعات بیشتر)
ثبت ديدگاه