گزیده درس‌های آموزش سنتور برای مبتدیان

یادداشت، نوید مسجدی

انگیزه‌های علاقمندان به یادگیری سنتور در ابتدای برنامه درسی آموزشی متفاوت است. گروهی با شناخت نسبی از موسیقی ایرانی و ساز سنتور اقدام به خرید ساز و شروع یادگیری می‌کنند. گروهی نیز به دنبال یادگیری قطعات مشهور موسیقی ایرانی هستند. این افراد کمابیش می‌دانند چه آهنگ‌هایی دوست دارند و با هدف مشخصی شروع به یادگیری موسیقی می‌کنند.

صرفنظر از افرادی که می‌دانند دنبال چه موسیقی هستند، بقیه هنرجویان نمی‌دانند چه انتظاری باید از آموزش سنتور داشته باشند. با آنکه کتب مدونی مانند “دستور سنتور” یا “شیوه سنتورنوازی” برای آموزش به مبتدیان وجود دارد، در مواردی برخوردهای سلیقه‌ای مدرسان با شیوه‌های آموزشی موجب سردرگمی و کاهش علاقه هنرجویان برای ادامه یادگیری می‌شود. گزیده درس‌های آموزش سنتور برای مبتدیان پاسخی به برخی پرسش‌های متداول در زمینه آموزش سنتور است.

شیوه سنتورنوازی پشنگ کامکار

چارچوب اصلی کتب آموزشی سنتور در سطح مبتدی

درس‌های هر کتاب آموزش سنتور که برای سطح مبتدی تنظیم شده دارای یک مقدمه و سه بخش اصلی است.

مقدمه: در مقدمه مطالبی در مورد شیوه نشستن، مضراب گرفتن و نواختن، اسامی و محل نت‌ها روی سنتور و توضیحاتی از این قبیل آمده است.

یک، اتودها

چند درس اول اتود هستند که بیشتر به پیدا کردن نت‌ها روی سنتور و یادگیری نام نت‌ها کمک کرده و به بهانه یادگیری آن هنرجو مضراب زدن به سیم را تمرین می‌کند. اتودها از لحاظ موسیقایی فاقد معنا هستند و برای همین تمرین آنها جذابیتی ندارد.

درس‌های 1 تا 12 از کتاب دستور سنتور و درس‌های 1 تا 11 از کتاب شیوه سنتورنوازی از جمله درس‌های مقدماتی و اتودهایی برای تمرین نت‌خوانی و مضراب‌گذاری هنرجو هستند.

  • نمونه درس: آموزش اصول مقدماتی نوازندگی سنتور

دو، فرم‌های ساده

به نظر می‌رسد از میان انواع فرم‌ها در موسیقی ایرانی، تصنیف‌ها و ترانه‌ها جذابیت بیشتری دارد. از این رو با حذف تزیین‌ها، تکنیک‌های پیچیده مضرابی و ساده کردن علایم نت‌ها، تعدادی از این تصانیف در ابتدای کتب آموزشی سنتور آمده است. به علاوه، با آنکه یادگیری فرم‌های رِنگ و پیش‌درآمد برای مبتدیان مشکل است، اما به دلیل جذابیت، نمونه‌هایی از انواع آن به صورت ساده‌شده در این کتب قرار گرفته است. این قطعات ریتمیک معمولا از ردیف موسیقی ایرانی اقتباس شده و یا از ساخته‌های اساتید قدیمی است.دستور سنتور فرامرز پایور

درس‌های 13 تا 24 از کتاب دستور سنتور و درس‌های 12 تا 27 از کتاب شیوه سنتورنوازی از جمله فرم‌های ساده محسوب می‌شوند. نمونه‌های منتخب که در برنامه‌های آموزشی سازگاه نیز قرار دارد را در زیر بشنوید:

  • قطعه‌ای در بیات ترک: قطعه‌ای ساده و کوتاه برای آشنایی با آواز بیات ترک است.

درس 12 از کتاب شیوه سنتورنوازی، آموزش تصویری قطعه‌ای در بیات ترک

  • چهارپاره: این قطعه یکی از گوشه‌های ردیف موسیقی ایرانی است که در آواز ابوعطا و دستگاه ماهور آمده است. در اینجا فرم ساده شده‌ای از آن در فواصل دستگاه ماهور آموزش داده می‌شود.

درس 13 از کتاب دستور سنتور، چهارپاره

  • پیش درآمد مقدماتی شور: قطعه‌ای است برگرفته از تصنیف قدیمی و رِنگ در دستگاه همایون که در اینجا به صورت ساده و در دستگاه شور تنظیم شده است.

درس 20 از کتاب شیوه سنتورنوازی، آموزش تصویری پیش‌درآمد مقدماتی شور

  • گل گندم: از ترانه‌های عامیانه و قدیمی است که ملودی آن تقریبا برای همگان آشناست.

درس 21 از کتاب دستور سنتور، آموزش تصویری گل گندم

  • گرایلی: یا گریلی یکی از ضربی‌های زیبای ردیف موسیقی ایرانی است که در دستگاه شور نواخته می‌شود. فرم و وزن آن پیچیده است اما در اینجا بخشی از آن به صورت ساده‌شده برای هنرجویان مبتدی تنظیم شده است.

درس 24 از کتاب دستور سنتور، آموزش تصویری گرایلی

  • یک گل سایه کمر: ترانه‌ای محلی است که به صورت ساده و سپس واریاسون ریتمیک (کمی پیچیده‌تر) آن تنظیم و ارایه شده است.

درس 27 از کتاب شیوه سنتورنوازی، آموزش تصویری یک گل سایه کمر

سه، درس‌های تکمیلی

درس‌های انتهایی هر کتاب بنا به تجارب و اهداف مولف آن شامل فرم‌های پیچیده‌تری از موسیقی ایرانی (عمدتا از کارگان ضربی) است. در این درس‌ها تکنیک‌های مضرابی پیچیده‌تر و ریتم‌های ترکیبی در قالب آموزش تصنیف، رِنگ و انواع چهارمضراب ارایه می‌شود. قطعات آوازی از ردیف موسیقی ایرانی نیز می‌تواند در اینجا تمرین شود. برخی نمونه‌های منتخب از کتاب دستور سنتور و شیوه‌سنتورنوازی:

  • رِنگ شهرآشوب: این رنگ از ضربی‌های مشهور و زیبای ردیف موسیقی ایرانی و نواختن آن مهارت زیادی لازم دارد. در کتاب دستور سنتور بخشی از این رِنگ به صورت ساده برای سطح مبتدی تنظیم شده است که نمونه اجرای فرامرز پایور از لینک زیر قابل شنیدن است. این درس در نیمه‌های کتاب دستور سنتور قرار گرفته و در این مرحله هنرجو تا حدود زیادی در نت‌‌خوانی و مضراب زدن روان شده است.

درس 27 از کتاب دستور سنتور، آموزش تصویری رنگ شهرآشوب

  • رقص چوبی: یکی از ساخته‌های ابوالحسن صبا است که به صورت ساده و با سرعت آهسته در اینجا تنظیم و ارایه شده است.

درس 35 از کتاب دستور سنتور، رقص چوبی

  • پادشه خوبان: یکی از تصنیف‌های قدیمی در آواز ابوعطاست. نواختن و ضمن آن خواندن از جمله تمریناتی است که موجب افزایش تمرکز و ارتقا گوش موسیقایی هنرجو می‌شود.

درس 37 از کتاب دستور سنتور، پادشه خوبان

  • زردملیجه: یکی از ساخته‌های ابوالحسن صبا است که در اکثر کتب آموزشی به صورت ساده‌شده به آن اشاره شده است. درس 28 کتاب دستور سنتور و درس 42 کتاب شیوه سنتورنوازی آموزش بخشی از همین قطعه است.

درس 42 از کتاب شیوه سنتورنوازی، زردملیجه

  • الهه ناز: یکی از تصنیف‌های محبوب و زیباست که اجرای غلامحسین بنان از این تصنیف را همگان شنیده‌اند.

درس 45 از کتاب شیوه سنتورنوازی، الهه ناز

  • مراببوس: این ترانه از ساخته‌های مجید وفادار است و طرفداران زیادی دارد. از همین رو در برنامه درسی قرار گرفته است.

درس 79 از کتاب شیوه سنتورنوازی، مراببوس

  • مقدمه شور: اولین قطعه‌ای که هنرجو پس از اتمام کتاب‌های مقدماتی در دوره ابتدایی ردیف موسیقی با آن روبه‌رو می‌شود.

دستگاه شور، مقدمه شور

آموزش‌ها و مطالب مرتبط:

دوره‌های آموزشی مجازی سازگاه

آموزش سنتور از علاقه تا عمل (راهنمای علاقمندان به سنتور)

برنامه درسی پیشنهادی برای سطح مبتدی (مقدماتی)

با توجه به توضیحات بالا، گزیده درس‌های آموزش سنتور برای مبتدیان برای یک دوره سه ماهه آموزشی به شرح زیر است. گزیده‌هایی از یکی از دو کتاب زیرین یا ترکیبی از هر دو برای یک دوره آموزشی پیشنهاد می‌شود:

دوره‌های آموزشی پیشنهادی سازگاه برای مبتدیان

آموزش سنتور دوره مبتدی یک (ترکیبی از درس‌های دو کتاب دستور سنتور و شیوه سنتورنوازی)

آموزش چند نکته کلیدی برای نوازندگان مبتدی سنتور

برنامه درسی پیشنهادی برای سطح متوسطه

آموزش در سطح متوسطه برای افرادی که نت‌خوانی، ریتم‌ و تعدادی تکنیک‌های اجرایی (نواختن ریز، دراب) را فراگرفته‌اند، می‌تواند با درس‌های تکمیلی انتهای کتاب دستور سنتور و شیوه سنتورنوازی آغاز شود.

  • از کتاب دستور سنتور: شش تمرین ریز و یازده تمرین تکیه در انتهای کتاب. مهم‌تر از همه آخرین درس از این کتاب (درس XI) که هنرجو را از لحاظ تکنیک نت‌خوانی و اجرا برای شروع درس‌های کتاب دوره‌ی ابتدایی سنتور آماده می‌کند.
  • از کتاب شیوه سنتورنوازی: چهار درس آوازی آخر کتاب برای تمرین قطعات آوازی و آمادگی برای شروع فراگیری گوشه‌هایی از ردیف موسیقی ایران خوب است.

آموزش سنتور مقدمه سه گاه - دوره ابتدایی سنتور

  • از کتاب دوره ابتدایی سنتور: آموزش از دستگاه سه‌گاه شروع می‌شود. با توجه به اینکه تمرکز کتاب‌های ابتدایی قبلی بر دستگاه شور و آوازهای آن بوده است، خوب است که هنرجو در سطح متوسطه با یکی دیگر از دستگاه‌های موسیقی ایرانی آشنا شود. ضمن اینکه فرامرز پایور نیز در مقدمه همین کتاب هنرجو و مدرس را برای شروع هر یک از دستگاه‌ها آزاد گذاشته است. درس‌های این دستگاه عبارت است از:

خرید آنلاین کتاب‌های آموزشی موسیقی

آموزش‌های بعدی، کارگان آوازی یا ضربی

در مقدمه آمد که افراد با انگیزه‌های مختلفی شروع به آموزش سنتور می‌کنند. هنرجویانی که بیشتر به دنبال آموزش قطعات مشهور در موسیقی ایرانی هستند باید برنامه آموزشی را با کتاب‌هایی مانند یادگاران، گلنار، سپیده و هزاردستان (کارگان ضربی) ادامه دهند. به طور کلی کتاب‌هایی که نت‌های ترانه و تصنیف، پیش‌درآمد، چهارمضراب و رِنگ دارد برای این گروه مناسب است. هنرجویانی که به دنبال درک ساختار موسیقی ایرانی و ادامه مراحل بالاتر هستند باید آموزش ردیف موسیقی (کارگان آوازی) را شروع کنند.

کتاب دوره‌ی ابتدایی سنتور تألیف فرامرز پایور شامل خلاصه‌ای از 5 دستگاه (بجز نوا و راست‌پنج‌گاه) و 5 آواز موسیقی ایرانی است. این کتاب علاوه بر قطعات آوازی (درآمد، شهناز و …)، قطعات ضربی (رِنگ، پیش‌درآمد و …) نیز دارد و ترکیبی از هر دو کارگان است. همچنین کتاب‌ها و آلبوم‌های آموزش ردیف موسیقی به روایت میرزاعبدالله برای سنتور نیز پیشنهاد می‌شود. کتاب ردیف میرزاعبدالله برای سنتور بر اساس اجرای مجید کیانی و آوانگاری شهاب منا و کتاب ردیف میرزاعبدالله برای سنتور روایت نورعلی برومند تنظیم احد بهجت از آن جمله است.

  • نمونه از تصنیف‌های کتاب یادگاران (همایون و بیات اصفهان): بهار دلنشین، کیه کیه در میزنه، بت چین، امشب شب مهتابه، ای مه من، باغ تفرج و …
  • نمونه از تصنیف‌های کتاب گلنار (شور و آوازها): امان از عارف قزوینی، سرو خجل، موسم گل، نرگس مست، نمی‌دانم چه در، ای کبوتر و …
  • نمونه از تصنیف‌های کتاب هزاردستان (سه‌گاه و چهارگاه): زهره، دل شیدا، غم عشق، رسوای زمانه، افتخار آفاق، هزاردستان، نگارا، می‌گذرم و …
  • نمونه از تصنیف‌های کتاب سپیده (ماهور و راست‌پنجگاه): مرغ سحر، نرگس مستی، در فکر تو بودم، شب وصل، ز دست محبوب و …
  • نمونه از قطعات کتاب چهل قطعه برای سنتور: رِنگ، پیش‌درآمد و چهارمضراب از آثار بزرگان موسیقی از جمله سماعی، معروفی، شهنازی و …
  • نمونه از گوشه‌های کتاب دوره‌ی ابتدایی سنتور: مقدمه، چهارمضراب، شهناز، سارنج، یک‌چوبه، شهابی و …